Maymun çiçeği hastalığı, Orthopox virus adı verilen bir virüs cinsinin üyesi olan maymun çiçeği virüsünün (monkeypox) neden olduğu bir hastalıktır.
Monkeypox virüsü çiçek hastalığına neden olan variola virüsü ile aynı aileye mensuptur (Orthopox virüs ailesi).
Variola yani çiçek hastalığı bir dönem insanlık tarihi için çok ciddi salgınlara, sekellere ve ölümlere neden olmuş bir hastalıktır. Meşhur ozanımız Aşık Veysel’in gözlerinin kör olmasına neden olan hastalık olarak hatırlayacağımız bir örnektir. Çiçek hastalığı en çok aileler tarafından suçiçeği hastalığı ile karıştırılır. Suçiçeği hastalığı, çiçek hastalığı ile kıyaslandığında çok masum bir hastalıktır. İkisi aynı hastalık değildir.
Variola, genel olarak bilinen ismi ile çiçek hastalığı, etkin aşılama ile dünya üzerinden 1980 yılında eradika edilmiştir. Yani 1980 yılından beri tüm dünyada çiçek hastalığı görülmez. Türkiye’de 1976’dan önce doğanlarda çiçek hastalığı aşısı mevcuttur. Ve bu aşı aynı zamanda maymun çiçeği hastalığına karşı da koruyucudur. Ancak ikisini yapan aynı virüs ailesi olmadığı için suçiçeği aşısı maymun çiçeği hastalığından kişiyi korumaz.
Maymun çiçeği hastalığı, öncelikle Orta ve Batı Afrika’nın tropikal yağmur ormanlarında sık olarak görülen ve zaman zaman dünyanın diğer bölgelerine buradan kaynaklı olarak yayılan, az sayıda görülen hayvandan insana bulaşan (zooznotik) viral bir hastalıktır.
Maymun çiçeği hastalığı, yalnızca Batı ve Orta Afrika ülkelerini değil, nadir ve az sayıda da olsa dünyanın geri kalan ülkelerini de etkilediği için küresel önemi olan bir hastalık olarak kabul edilebilir.
2003 yılında, Afrika dışındaki ilk maymun çiçeği hastalığı salgını Amerika Birleşik Devletleri’nde görülmüştür.
Mayıs 2022’de Kanada, Avustralya, İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri’nde de vakalar bildirilmiştir.
BULAŞMA
Afrika koşullarında maymun çiçeği virüsünün hayvanlardan insana bulaşması, enfekte hayvanlar ile doğrudan temasla veya ısırıkla meydana gelebilir.
Özellikle seyahat etmeyi seven günümüz toplumunda maymun çiçeği virüsünü Batı ve Orta Afrika ülkelerindeki maymunlardan alan insanların diğer ülkelere seyahat etmesi ile de hastalık dünyanın diğer ülkelerine bulaşmaktadır.
Bu ülkelerde insandan insana geçerek salgınlara neden olabilmektedir. Ancak bu kadar insandan insana bulaşma ile oluşan bildirilmiş en büyük zincir 70 kişidir.
İNSANDAN İNSANA BULAŞMA
İnsandan insana bulaşma:
- Enfekte kişinin sekresyonları ile uzun süreli yakın temas
- Lezyonlarla temas edecek şekilde sarılma, masaj, cinsel temas gibi
- Cilt lezyonları ile doğrudan bütünlüğü bozulmuş deri veya mukozalarla (göz, burun, ağız mukozaları gibi) temas
- Yakın zamanda cilt lezyonlarından kontamine olmuş nesnelerle (yatak çarşafı, havlu vb.) yakın temastan kaynaklanabilir.
- Bu şekildeki temas genel olarak aynı evi paylaşan kişilerde, kapalı ortamlarda çok uzun süreli yakın mesafede bulunanlarda ve enfekte kişiyle temas eden sağlık çalışanlarında risk oluşturur.
KULUÇKA
Maymun çiçeğinin kuluçka süresi, riskli temastan semptomların başlangıcına kadar olan süre genellikle 6-14 gündür. Ancak 5-21 gün arasında değişebilir.
KLİNİK TABLO
Ateş, yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), sırt ağrısı, miyalji (kas ağrıları) ve yoğun halsizlik ile başlar.
Sizlerin de dikkat ettiği üzere bu dönemde var olan bulgular herhangi bir enfeksiyonda da görülebilen ayırıcı özelliği olmayan daha klasik bulgulardır.
Bu bulgular ilk 5 gün ön plandadır.
Lenf bezlerinin şişmesi (yani lenadenopati) maymun çiçeği hastalığına benzer klinikte seyreden suçiçeği, kızamık ve çiçek hastalığında bu kadar ön planda olmadığından maymun çiçeği hastalığı için tanıyı destekleyici bulgu olarak kabul edilebilir.
Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar.
Döküntü:
- Gövdeden ziyade yüz ve kol-bacaklarda yoğunlaşma eğilimindedir.
- Olguların %95’inde yüzde görülür.
- Olguların %75’inde avuç içi ve ayak tabanında görülür.
- Olguların %70’inde ağız içinde, %30’unda genital bölgede ve %20’sinde gözde etkilenir.
Döküntü, maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara doğru gelişir.
Lezyonların sayısı birkaç ile birkaç bin arasında değişir. Şiddetli vakalarda, lezyonlar derinin büyük bölümleri dökülene kadar birleşebilir.
Maymun çiçeği hastalığı, genellikle 2-4 hafta süren semptomları olan kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır.
Ağır vakalar ortaya çıkabilmektedir. Son zamanlarda Orta Afrika’daki vakalarda fatalite hızı (ölüm hızı) en yüksek değer olarak %10, Batı Afrika’da %1, hastalığın nadir olarak görüldüğü diğer coğrafi alanlarda ise %1’in altındadır.
Maymun çiçeği hastalığının klinik görünümü (döküntüler), 1980 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından dünya çapında eradike (yani aşılar ile tamamen ortadan kalktığı) edildiği ilan edilen çiçek hastalığına benzer.
Maymun çiçeği, çiçek hastalığından daha az bulaşıcıdır ve daha az ciddi hastalığa neden olur.
Çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, maymun çiçeği hastalığına karşı da koruma sağlamaktadır. Dolayısı ile maymun çiçeği hastalığına karşı aşı elimizde mevcuttur.
Çiçek hastalığının tedavisi için geliştirilen bir antiviral ajan, maymun çiçeği tedavisi için de ruhsatlandırılmıştır. Dolayısı ile elimizde hastalığın ilacı da mevcuttur.
Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) mevcut koşullarda Avrupa’da salgın riskinin düşük olduğunu, Avrupa’daki tek vakaya 15 Ağustos’ta İsveç’te rastlandığını ifade etti (13.09.2024 tarihine ait bilgidir).
“M çiçeği, yeni Covid değil”
“Unutulmaması gereken bir husus, M çiçeğinin yeni Covid-19 olmadığıdır”.
İki virüs farklı şekillerde yayılmaktadır, farklı risklere sahiptir ve halihazırda M çiçeği virüsü için elimizde aşı mevcuttur.
Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) tüm nüfusu kapsayan aşılamaya gerek olmadığını belirtmiştir. “Virüs dolaşımının yüksek olduğu bölgelere seyahat eden Avrupalılar için, özellikle de ağır hastalık geçiren ve yüksek risk altında olan kişiler için aşılama düşünülmelidir” ifadesini kullandı.
Yani bir başka değişle orta ya da batı Afrika’ya seyahat planlıyorsanız aşılanmakta fayda var.
DSÖ: Yeni M çiçeği salgını kontrol altına alınabilir ve durdurulabilir açıklamasını yapmıştır.
Kaldı ki şu an için herhangi bir salgın durumu da söz konusu değildir.
Umarım bu konu ile ilgili makalem ‘’hocam eyvah maymun çiçeği virüsü Türkiye’ye gelirse ne yaparız çok korkuyorum’’ diyen hastalarıma faydalı olmuştur.
Kaynak AAP (American Academy of Pediatrics), T.C. Sağlık Bakanlığı resmi sitesi.
Sağlıkla kalın
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı – Kocaeli
