Doğumdan sonra ilk iki hafta yaygın olarak görülen ama özellikle yenidoğan bebek ailenin ilk bebeği ise aileyi endişelendiren bazı durumlar vardır. Bu ilk 2-4 hafta içinde ailede endişe yaratan ama pek çoğu normal olan durumları ve hangi durumda endişe edilmeli ve doktora başvurulmalı konusunu anlatmaya çalıştım.
1- Karın Şişkinliği
Bebeğiniz özellikle fazla miktarda beslendiyse karın şişkinliği görebilirsiniz. Karın dışarıya doğru çıkar ve şişkindir. Bu durumun en ayırıcı özelliği beslenme sonrasında olmasıdır. Bununla birlikte aile beslenme aralıklarında karnı yumuşak hissetmelidir. Alınan sütün sindirimi ile beraber mide boşalır ve karın yumuşak hale gelir.
Bebeğin karnı beslenme aralıklarında şişse ve daha önemlisi sertse, beraberinde bir iki gündür barsak hareketleri yok gaz ve kaka çıkışı yoksa veya karın şişkinliği ile beraber aşırı yoğun bazen de sarı safralı olan bir kusma varsa bu karın şişkinliği bir çocuk doktorunun mutlaka değerlendirmesini gerektirir. Bu durum çok yüksek ihtimal aşırı gaz problemine ya da kabızlığa bağlı olabilir ancak bunun kararını bir çocuk doktoru vermelidir.
2- Doğum Yaralanmaları
Doğum yaralanmaları genellikle normal doğum sırasında görülür. Özellikle zor doğumsa, doğum uzun sürdüyse ve bebek iri bebekse daha sık görülür.
Bu yaralanmaların büyük bir kısmı yenidoğan döneminde hızla iyileşir ancak bir kısmı sonraki süreçlere de uzar.
Bu yaralanmalardan en sık görüleni köprücük kemiği kırığıdır. Bu kırık hızla iyileşir ve çoğu zaman kırık aile tarafından farkedilmez. Doğum sırasında gerçekleşen köprücük kemiği kırıklarında kırığın olduğu bölgede bir yumru oluşur. Aile genellikle kırığı bu dönemde fark eder. Çoğu kez bize köprücük kemiğinde şişlik fark ettik diye gelinir. Aslında bu şişlik var olan kırığın iyileşmekte olduğunun bir işaretedir. Kallus dokusu olarak adlandırılır ve kırık iyileşme dokusu diye bilinir. Bu nedenle bu şişlik endişe yaratmamalıdır. Çok yakında kemik tamamen normale dönecektir.
Kas güçsüzlüğü diğer sık görülen doğum yaralanmalarından biridir. Doğum sırasında kaslara bağlı sinirlerin baskıya uğraması veya sinirlerin gerilmesinden kaynaklanır. En sık bir taraf omuz ya da kol hareketlerinin az olması şeklinde fark edilir. Bazen yüzün bir tarafı da eşlik edebilir. Genellikle bu yaralanmalarda sinirin kendisi hasar görmemiştir, doğum zorlanmasında gelişen ödeme bağlı bası nedeni ile gelişir ve bir hafta içinde düzelir. Bu dönemde çocuk doktorunuz bebeğinizi nasıl tutacağınız ya da emzireceğiniz konusunda size bilgi verecektir.
Ancak çok nadiren sinir hasarı da vardır hareketlerin geriye dönüşü daha sıkıntılıdır ve zaman alır.
3- Mavi Bebek
Yeni doğmuş bebeklerin elleri ve ayakları hafif mavi ya da mor olabilir. Bu genel olarak sık görülen bir durumdur ve sağlıklı bir bebekte de görülür.
Bebeklerin el ve ayakları soğuk nedeni ile hafifçe maviye dönebilir ancak bebeği ısıttığınızda kısa sürede pembeye dönecektir. Bebek ısınmış olmasına rağmen pembeye dönmüyor ve devam ediyorsa çocuk doktoru görmelidir.
Yenidoğan bebek çok ağladığında bazen yüz, dil ve dudaklar maviye dönebilir. Ancak bebeğin ağlaması durduğunda ve sakinleştiğinde mavilik kaybolacaktır. Yüzü ve dudakları mavi olarak izlenen bir bebekte bu durum sürekli ise ve ağlama ile ilgili değilse bu durum doğumsal bir kalp hastalığı ya da solunum probleminden kaynaklanıyor olabilir. Hızlı bir şekilde çocuk doktoruna ulaşılmalıdır.
4- Olağan Dışı Barsak Hareketleri
Bir bebek doğduğunda bebeğiniz ile ilgilenen bebek hemşireleri bebeğinizde idrar ve kaka çıkışı olup olmadığını soracaktır. Yenidoğan bir bebekte ilk idrar ve gaita çıkışı önemlidir. Bu çıkış barsak sistemi ve üriner sistemin sağlıklı çalıştığını ifade eder. Barsak hareketleri ilk 24 saat içinde olmayabilir ve kaka çıkışı 48 saate kadar gecikebilir. Bu durum normaldir. Ancak mekonyum adını verdiğimiz ilk kaka çıkışı 48 saatin sonunda halen gerçekleşmedi ise mutlaka çocuk doktoru ile irtibata geçilmelidir.
İlk çıkan kakanın ismi mekonyumdur. Mekonyum genel olarak koyu yeşil siyaha yakın renktedir tam olarak kına renginde olduğu söylenebilir. Çok sümüksü yapıda olabilir bu da normaldir. İlk bir iki kaka mekonyum şeklinde çıktıktan sonra normal bebek kakası rengine dönmeye başlar.
Yenidoğan bebek özellikle sadece anne sütü ile besleniyorsa bu mekonyum çıkışından sonra günde ortalama 5-6 defa parlak sarı renkli kaka yapmaya başlar.
Dışkı içerisinde kan görmek çok nadir bir durum olmakla beraber yenidoğan bebeğin kakasında kan görülebilir, en sık nedeni bebeğin kakasında minik bir çatlaktır. Çok önemli bir durum olmayıp hızla iyileşmekle beraber bebeğin dışkısında kan görmek her zaman çocuk doktorunun görmesini gerektiren bir durumdur.
5- Öksürük
Yenidoğan bir bebek özellikle annenin sütü çok fazla ise ve bebekte çok hızlı bir şekilde anne sütünü çekerse öksürebilir ve ağızdan salya gelebilir. Bu tarz bir öksürük bebek beslenmesi rutine döner dönmez kesilir. Bu tarz öksürüklerde öksürük annenin sütünün ne kadar yoğun olarak devam ettiği ile de alakalıdır. Anne sütü çok güçlü ve hızlı geliyorsa öksürük de devam edebilir. Ama bu tarz öksürük genelde beslenme sırasında olur çok tek tük karakterdedir ve artmaz ve bebeğin başka bir sıkıntısı yoktur.
Öksürük yenidoğan bir bebekte tüm beslenme sırasında ve sürekli ise veya bebekte rutin olarak bir öğürme durumu varsa çocuk doktoruna danışılmalıdır. Bu durum akciğer ya da sindirim sistemi ile ilgili altta yatan bir hastalığın emaresi de olabilir.
6- Aşırı Ağlama
Bebekler özellikle ilk doğduklarında daha belirgin olmak üzere ilk 3 ayda altta yatan bir neden olmamasına karşın anlamsızca ağlarlar. Anne karnı gibi güvenli bir ortamdan dış dünyaya geldiklerinde dış dünyaya adaptasyon dönemine girerler. Bu dönemde genel olarak çok huzursuzdurlar.
Bebeğinizin beslendiğinden ve karnının doyduğundan eminseniz (ki biz çocuk doktorları rutin kontrollerde anne sütünün yeterli olduğunu, beslenmenin yeterli olduğu bilgisini annelere veririz). Böyle bir bebekte anne bebeğini beslediyse artık açlık konusunda çok tedirgin olmamalıdır. Altı emiz bir bebekse, ısıtılmışsa, gazını çıkardı ise ağlama nöbetleri muhtemelen dış dünyaya adaptasyon ağlamasıdır.
Böyle bir bebek ağlamaya başladığında bebeği kucaklamalı, tensel temasa geçmek yani ona dokunmak okşamak, onunla yumuşak bir ses tonu ile konuşmak, hatta ninni söylemek onu çok rahatlatacaktır. Yine de rahatlamazsa anne rahmini anımsatacak şekilde onu yumuşak bir beze sarmak sakinleştirmeye çalışmak en iyi yoldur.
Bebeklerin dış dünyaya geldikten sonraki bu adaptasyon döneminde rutin huzursuzluklarındaki ses tınısını anne bir süre sonra öğrenir. Ancak bebeğiniz her zamanki ses tınısından farklı bir tını ile ağlıyor, acı çığlıklar atarak ağlıyorsa, her zamanki avutulma sürecinde halen avutamadıysanız ve inatla ağlamaya devam ediyorsa altta yatan tıbbi bir problem açısından değerlendirilmek üzere çocuk doktorunuz görmelidir.
7- Foeseps İşaretleri
Bilgiyi aldığım kaynak bir yırt dışı kaynak olması nedeni ile yenidoğan döneminde aileleri endişelendiren konulardan biri olarak forseps işaretleri de konmuş. Ne yazık ki bizim ülkemizde normal doğum sayısının giderek azalması doğumda kullanılan halk arasında vakum olarak bilinen forsepsin de kullanılmasını azalttı. Dolayısı ile biz aslında bebeklerde çok fazla forseps işareti görmüyoruz. Ama ben yeni kuşak genç annelerde normal doğumun artacağını ümit ederek bu işaretleri de buraya almayı uygun gördüm.
Bebek doğum kanalından çıkarken bebeğin vakum ile çekilmesini sağlayan forsepsin bazı doğumlarda kullanılmasına bağlı olarak görülür. Yenidoğanın yüzünde ve/veya kafasında kırmızı izler ve hatta yüzeysel sıyrıklar şeklinde görülebilir. Bunlar genellikle birkaç gün içinde kaybolur. Bazen vakum etkisine bağlı özellikle saçlı derinin altında daha yoğun görülmek üzere deri altına daha yoğun yumru şeklinde şişlikler görülebilir. Bu şişliklerin kaybolması bazen 1-2 ayı bulabilir. Endişe edilmemelidir.
8- Sarılık
Sarılık bebek teninin sarı bir renge doğru dönmesidir. Sarılık birçok sağlıklı yenidoğanda hiçbir sağlık problemi olmamasına karşın görülebilir. Biz bu duruma fizyolojik sarılık adını veririz.
Bu fizyolojik sarığın gerçek nedeni kanda bilurubin denen bir maddenin artmasıdır.
Bilurubin yaşlanan kırmızı kan hücrelerinin (yani eritrosit) kandan temizlenmesi sırasında oluşan ve karaciğer tarafından üretilen bir maddedir. Ancak yenidoğan bir bebeğin karaciğeri henüz bu maddeyi yeterince temizleyip bağırsaklara atacak kadar gelişmemiştir bu nedenle bu bilurubinin bir kısmı bebeğin kanına geçer ki bu madde bebeğin tenini ve göz beyazını sarıya boyar.
Sarılık ilk 24 saat içinde yavaş yavaş artar, önce yüz, sonra gövde, sonra karın ve bazı bebeklerde kol ve bacaklar sararır. Sarılık seviye verir yani bir bebeğin sadece yüzü sarı ise bilurubin değeri düşüktür ama bacakları sarı bir bebekte bilurubin değerinin daha yüksek olduğunu düşünürüz.
Genel olarak sarılık ilk 5 gün giderek artma eğilimindedir her şey yolunda giden bir bebekte fizyolojik sarılık 5-7. Gün aralığında en yüksek değerine ulaştıktan sonra yavaş yavaş düşmeye başlar.
Hafif sarılık zararsızdır ama bilurubin değeri hızla artarsa ve belli bir değerin üzerine çıkarsa beyin hasarına neden olabilir. Bu nedenle günümüzde birçok hastane bebek taburcu olmadan önce deriden ateş ölçere benzer bir cihaz ile sarılık değerine bakmaktadır. Bu cihaz belli bir değere kadar doğru sonuç verir ve yenidoğan bebeğin sarılık takibinde bebeğe zarar vermeyen ve canını yakmayan bir yöntem olarak güvenli sarılık takibi yapılmasını sağlar ki kliniğimizde de mevcuttur. Çıkan sonuca göre takip eden çocuk doktoru bebeğin doğum haftasını, kan uyuşmazlığı gibi diğer risk faktörlerini göze alarak gerekirse kan da bakarak tedavi gerekip gerekmediğini netleştirir.
Yenidoğan sarılığında aileye düşen bebeğin sarardığını fark ettiği anda takip eden çocuk doktoru ile temasa geçmesidir.
9- Uyuşukluk ve Uyku Hali
Yenidoğan bir bebek günün büyük bir bölümünü uykuda geçirir. Doğumdan sonraki ilk günler için bir yenidoğanın günlük ortalama uyku süresi 18-20 saattir. Dolayısı ile birkaç saatte bir uyanır, beslenir, dinlenir ve tekrar uykuya geçer. Uyandığı zamanlarda keyifli ise beslenmek üzere düzenli şekilde uyanıyor ve uyandığı zamanda güzel besleniyorsa her şey yolundadır. Ancak yenidoğan çok zor uyandırılıyorsa, uyandığı zamanda da çok halsiz uyuşuk ve emmede zorlanıyorsa, hareketleri azalmışsa, yorgun ve çevre ile ilgisiz ise çocuk doktoru tarafından değerlendirilmelidir.
10- Solunum Sıkıntısı
Bir bebek doğduktan sonra solunumun tamamen düzene girmesi birkaç saat sürebilir. Ancak bundan daha uzun sürmesi olağan değildir. Bebeğiniz emerken sıkıntı yaşamıyor normal nefes alıp veriyor ama zaman zaman hırıltılı bir şekilde gürültülü nefes alıyorsa bunun nedeni burun pasajının tıkalı olmasıdır. Bebeklerin burun delikleri dardır ve kıkırdak doku yumuşaktır. Bu nedenle nefes alıp verirken bir hırıltı duyulabilir. Özellikle burun deliklerine bakıldığında salgı ile doluysa burun temizliği yapılabilir. Ama temizse sadece serum fizyolojik damla damlatılabilir.
11- Göbek Kordonu Problemleri
Göbek Kordonu Kanaması: Göbek kordonu düşerken ve düştükten sonraki özellikle ilk birkaç gün 2-3 damla şeklide bezinde ya da zıbınında kan görebilirsiniz. Bu normal bir durumdur. Ancak göbek kordonundan aktif kanama izleniyorsa mutlaka çocuk doktoru görmelidir.
Göbek kordonu enfeksiyonu çok nadir bir durumdur. Ancak göbek enfekte olursa ivedilikle antibiyotik başlanmalıdır. Bu nedenle olası bir enfeksiyon emareleri ebeveyn tarafından bilinmelidir.
- Göbek kordonundan kötü kokulu sarı akıntı
- Kordon etrafındaki derinin kırmızı olması
- Göbek kordonu etrafındaki deriye dokunulduğunda bebeğin yoğun ağlaması
Bu bulgulardan biri varsa göbek çocuk doktoru tarafından değerlendirilmelidir.
Göbek Gronulomu (göbek yara iyileşme dokusu): Genel olarak göbek düştükten sonra göbek tamamen kurur. Ancak bazı bebekte göbeğin düştüğü yerde kırımızı renkli bir et parçası şeklinde görülür. Bazen de sarı renkli olabilen gronulom şeklinde bir doku izlenir. Bu doku bazen sarı renkli bir akıntıya da neden olur. Genelde kendiliğinden 1 hafta içinde geçer çok nadiren geçmez ve kalıcı olur. Akıntı devam eder.
Böyle bir durum oluştuğunda çocuk doktoru ile temasa geçilmelidir. Bizler genellikle bu dokuyu gümüş nitrat dediğimiz bir madde ile eritiriz. Ağrısız ve bebeğe zarar vermeyen bir işlemdir.
Göbek Fıtığı: Bazı bebeklerde bebek ağladığında göbekten dışarıya doğru bir şişlik oluşur. Bu göbek fıtığıdır. Nadir görülen bir durumdur ve bu fıtıkların hemen tamamı 12-18. aya kadar tamamen kapanır. Çok nadiren kapanma gerçekleşmez. Böyle bir durumda 3-5 yaşına kadar takip edip gerekirse çocuk cerrahisi ile değerlendirilip operasyon planlanabilir
Göbek fıtıklarında göbek üzerine bant ya da bozuk para koymak fıtığın kapanmasına yardımcı olmayacaktır. Aksine deri üzerinde de dermatite neden olabilir. Bu nedenle koyulmamalıdır.
Kaynak AAP (American Academy of Pediatrics)
Sağlıkla kalın
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı – Kocaeli
