Çocuklarda Zatürre

Pnömoni yani sizlerin bildiği ismi ile zatürre ya da akciğer enfeksiyonu hepsi aynı durumu ifade eden farklı terimlerdir. Çocuklarda Zatürre üstünde önemle durulması gereken bir durumdur.

Tüm dünyada yıllık çocukluk dönemi 115 milyon pnömoni vakası bildirilmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere yıllık sayı zannedildiği kadar az değildir. Ve tüm dünyada her yıl 2 milyon çocuk zatürre tanısı ile hayatını kaybetmektedir. Ve bu sayı 5 yaş altı çocuk ölümlerinin %20’sini içermektedir.

Zatürre Neden Gelişir?

Aslında çoğu zaman zatürreye neden olan mikrop bir üst solunum yolu enfeksiyonu şeklinde   başlar, mikrop öncelikle boğaza, burna yerleşir. Burada ilk çoğalmasını yapan mikrop uygun ortam bulursa alt solunum yollarına doğru ilerlemeye başlar. Akciğer içinde yeni bir odak edinir ve orada enfeksiyon başlatır.

Zatürre tam olarak akciğerlerde içi hava dolu olması gereken küçük alveol adını verdiğimiz keseciklerin içinin mikrop ve iltihaplı sıvı ile dolması olarak tanımlanır. Akciğerin bu bölümü iltihap ile dolduğu zaman akciğerin bu bölümü hava alıverişine yardım edemeyecektir dolayısı ile akciğer görevini yapamıyor demektir.

Enfeksiyonlar Kimlerde ve Ne Zaman Zatürreye İlerler?

Bazı mikroorganizmalar vahşidir özellikle akciğeri sever ve bir çocuğa bulaştığı zaman zatürre geliştirme ihtimali daha yüksektir.

Zatürreye dönme ihtimali en fazla olan mikroplardan Streptokok pnömonia (pnömokok) ve hemophilus inflenza tip B’dir ki bu mikroplar aynı zamanda çocuklarda menenjit nedeni olarak bilinir.  Bu iki mikroba karşı aşı geliştirilmesi ile beraber her ikisinin de yaptığı zatürre de belirgin azalma olmuştur.

Kaldı ki bizim ülkemizde de ulusal aşı takvimi kapsamında bu aşıların yapılıyor olması nedeni ile bu iki mikrobun neden olduğu zatürre belirgin şekilde azalmıştır.

 Bu aşılama programlarından sonra zatürreye neden olan mikroplar da biraz değişmiştir.

 Şu anki mevcut bilgiler üzerinden konuşmak gerekirse, RSV (respiratuvar sinsityal virüs) 5 yaş altı zatürrenin en sık nedeni olarak görülmektedir.

5 yaş üstü çocuklarda en sık neden mikoplazma pnömonia adını verdiğimiz bir mikroptur. Ve özellikle kış başında salgınlar yapmaktadır.

Bazen de mikrop çok vahşi değildir ama hastamızın zatürreye neden olabilecek özel bir durumu oluşur.

Bunları da belirtmek gerekirse:

• Üç aydan küçük olmak
• Bağışıklık sistemi zayıflığı ile seyreden bir hastalığa sahip olmak örnek kemoterapi altında olmak
• Altta yatan bir akciğer hastalığının bulunması örnek kistik fibrozis
• Çocuğun geçmişinde tekrarlayan zatürre hikayesi olması
• Orak hücreli anemi tanısı bulunmak (bizim ülkemizde özellikle Adana ilinde sık görülür)
• Doğumsal kalp hastalığına sahip olmak
• Şiddetli serebral palsi kliniğinin bulunması

Ateşli Çocuğumda Ne Zaman Zatürreden Endişe Etmeliyim?

Çocuğunuz ateşlendi doktora götürdüğünüz anda sadece ateş vardı. Ancak evde takip ederken bir şeylerin daha kötüye gittiğini hissettiniz. Peki ne zaman zatürreden endişe etmeli ve acile gitmelisiniz?

Çocuklarda solunum yolarının kısa ve dar olması nedeni ile boğaza yerleşen ateşe neden olan bir mikrobun uygun ortam bulduğunda alt solunum yollarına ilerleyerek zatürreye neden olması hem daha yüksek ihtimaldir hem de bu süreç zaman olarak bir yetişkinden çok daha kısa zamanda gerçekleşir. Bazen ailelerden nasıl bu kadar zamanda bu kadar kötüleşebilir gibi bir soru gelir ki   çocuklardaki bu hızlı ilerlemenin altta yatan gerçek nedeni buradadır. Hem bağışıklık sistemleri mikropları tanımadığı için zayıftır hem de alt ve üst solunum yolu arasındaki mesafe kısa ve dardır.

Dolayısı ile ateşli çocuğunuzu takip ederken bazı durumlar sizi zatürre açısından uyarmalıdır.

• Solunum Sıkıntısı: Ateşli üst solunum yolu enfeksiyonu tanısı konmuş bir çocukta, özellikle ilk 3 ay daha sıkıntılı olmak üzere, ilk 2 yaşta zatürrenin başlıca bulgularından bir tanesi çocukta solunum sıkıntısı gelişmesidir.

Peki solunum sıkıntısı geliştiğini nasıl anlarım?

• Solunum sayısının artması: Unutmayın ateşin yüksek olduğu dönemde çocuklarda solunum sayısı yüksektir. Ama ateş düşürücü ile ateşi düşürdünüz, ateş normale döndü ama ona rağmen solunum sayısı yüksek.

Çok şüphede kaldığınız durumlarda 1 dakikalık solunum sayısı sayabilirsiniz.

• Özellikle küçük bebeklerde emmeme, aşırı huzursuzluk, sürekli ağlama, dudaklarda morarma diğer solunum sıkıntısı ve zatürre başlangıcı emareleri olabilir.
• Solunu sayısı üst sınırları yaşa göre değişir.
• Yaşa göre bir dakikada sayılan nefes sayısı:
  • 2 aydan küçük bebeklerde 60 ve üzeri
  • 2-12 ay arası 50 ve üzeri
  • 1-5 yaş arası 40 ve üzeri
  • 5 yaş üzeri 20 ve üzeri

Ateş sırasında her 1 °C ateş için solunum sayısının dakikada 10 arttığı unutulmamalıdır. Bu nedenle ateş sırasında bakılan solunum sayıları güvenilir değildir. Önemli olan ateşi düşürdükten sonra da solunum sayısının yüksek devam etmesidir.

• Solunum sırasındaki göğüs hareketlerini takip edin. Köprücük kemiğinin üst kısmında (supraklavikular)
• İman tahtasının üst kısmındaki çukurda (suprasternal) çocuk nefes alırken içeri doğru çekilme varsa
• Kaburgalar arası (interkostal) içeri doğru çekiliyorsa, karna baktığınıza en alt kaburga (subkostal) karna doğru çekiliyorsa çocuğunuz nefes almakta zorlanıyordur.
• Çocuk büyüdükçe zatürrede bazı şikayetleri kendisi de ifade etmeye başlar.
• Öksürük zatürrenin olmazsa olmaz bulgusu gibidir ama sizlerde çok iyi bilirsiniz ki en güvenilmez bulgusudur. Çocuklarda birçok üst solunum yolu enfeksiyonu sırasında öksürük hep vardır. Ateşli bir çocukta öksürüğün karakteri değişti ve aşırı balgamlı karaktere döndü ise,
• Ateşli çocuğunuzda ateş inatçı bir şekilde devam ediyor ve beraberinde;
  • Özellikle nefes alırken batar tarzda göğüs ağrısı tarif ediyorsa,
  • Ateşli büyük çocukta öksürük ile beraber karın ağrısı başladıysa (özellikle akciğer alt bölüm zatürrelerinde tek emare karın ağrısı ve ateş olabilir)
  • Çocuk özelikle fokal tek bir yerde göğüs ağrısı söyleme başladıysa,

“Zatürre açısından mutlaka tekrar bir hekim görmelidir.”

Tüm sayılanlar içerinde solunum sayısının yüksek olması aynı zamanda akciğerlerin O₂ alışverişini tam yapamadığı anlamına gelir ve kandaki O₂seviyesinin düşmesi ile sonuçlanır. Bu çocuklarda genellikle akciğer grafi bulgularında da zatürre görünümü vardır.

Baş ağrısı, kusma hissi ya da üşüme, terleme, öksürük, yüksek ateş, soluk alıp vermenin hızlı olması, nefes alırken zorluk çekme, karın ağrısı, yan ağrısı, göğüs ağrısı, karında şişlik, halsizlik ve yorgunluk çocuklarda zatürrenin belirtileridir

Tanı nasıl konur?

Tanıyı koymadaki en iyi yöntem hastamızdan aldığımız hikâye, muayene ve gerekli olan tetkiklerin yapılmasıdır.

Sanılanın aksine akciğer grafisi çocukluk dönemi zatürrede altın standart değildir.

Bunun iki nedeni vardır. Birincisi çocuklarda her zaman akciğer filminde zatürreyi görmek mümkün değildir. Bazen dinlemekle bire bir zatürre bulgularını duyuyor olmamıza rağmen istediğimiz akciğer grafileri normal gelir. Bu durum hastamızın zatürre olmadığı anlamına gelmeyeceği gibi bazen de fizik bakı tamamen normaldir. Ama aldığımız kan tetkikleri ve akciğer grafisi zatürre ile uyumludur.

Akciğer grafisi özellikle solunum sıkıntısı durumlarında bize çok yardımcı olur. Ve genel bilgi, “net olarak bakılmalıdır” şeklindedir.

Çocuklarda zatürreye neden olan mikroplar özellikle aşılama programlarından sonra atipik etken dediğimiz viruslar ya da mikoplazma kaynaklıdır.

Mikoplazma halk arasında bilinen adı ile yürüyen zatürre (çünkü bu mikrop yetişkinlerde çok kişiyi yatağa düşürmeden ayaktan atlatılan zatürre nedeni olduğu için bu isim verilmiştir) Atipik mikroplar adı da üzerinde olduğu gibi tipik halk arasında bilinen zatürre kliniğinde olmayabilir. Klinik ile akciğer grafisi çok korelasyon göstermez. Bazen çocuk kötü olmasına rağmen akciğer filmi daha iyidir. Bazen de çocuk çok iyidir ama akciğer filmi kötüdür.

Çocuklarda Zatürre Tedavisi

Zatürre tanısı onduktan sonra tek tedavi doktorunuzun uygun gördüğü tıbbi tedavidir.

Bu bazen ayaktan tedavi bazen yatarak tedavi şeklinde düzenlenir.

Zatürreyi tedavi edecek herhangi bir gıda ya da bitkisel ürün söz konusu değildir.

Zatürreden nasıl korunurum? 

• Aşı yaptırın:Zatürreye en çok neden olan pnömokok ve hemophilus influenza tip B’dir. Her iki mikroba karşı aşılama ulusal aşı takvimimizde yer almaktadır. Yani Türkiye Cumhuriyeti’nde doğan her çocuk bu iki mikroba karşı devlet tarafından aşılanır.

Lütfen çocuklarınızın aşılarını yaptırın

• Grip aşısı zatürreden korur mu?: İnfluenza mikrobu %10 oranında kendisi zatürre nedenidir. Bir başka değişle influenza tanısı koyduğunuz her on çocuktan birinde mikrop zatürreye neden olabilir.
• Aşı özellikle influenzanın neden olduğu zatürreye karşı çocuğu korur. Ama daha önemlisi çocuklarda zatürre en çok influenza sonrası görülür. Bunun nedeni de influenzanın çocukların bağışıklığını çok zayıflatmasıdır.
• Ellerinizi sık sık yıkayın:El hijyenine dikkat etmeniz de zatürre mikroplarının bulaşmalarını önlemede kritik role sahiptir. Eve gelir gelmez yemeklerden önce ellerinizi yıkayın.
• Kapalı ortamlardan kaçının:Solunum yoluyla kolayca bulaşabildiği için kapalı ortamlarda mümkün olduğunca bulunmayın. Hafta sonları alışveriş merkezlerine gitmemek, çok kalabalık şekilde görüşmemek ya da gideceğimiz bir yerde hasta insan varsa oradan hemen ayrılmak iyi tedbir olabilir.
• Ortamınızı sık sık havalandırın:Bulunduğunuz ortamı sık sık havalandırmanız ortamdaki mikrop yükünün azalmasını sağlayacaktır. Odanızı her gün en az 3 defa olacak şekilde, 15 dakika havalandırmayı ihmal etmeyin. Sıklığın arttırılması uygun sıcaklığın ve nemin sağlanması riski daha da azaltacaktır. Klimaların temizliğine de mutlaka dikkat edin.
• Sağlıklı beslenin, düzenli uyuyun:Bağışıklık sisteminizin güçlü olması için dengeli ve düzenli beslenin. Uyku düzeninize dikkat edin.
• Bol bol su için:Zatürreye karşı bol bol su içmeniz de çok önemli. Bunun nedeni ise ağız ve buruna ulaşan mikropların kuru bölgelere daha kolay yerleşebilmeleridir.

Çocuklarda Zatürre Nasıl Seyreder?

Çocukluk yaş grubunda yani çocuklarda zatürre nedenleri ve klinik yaşa göre değişkenlik göstermektedir. Bu yüzden yaş ve hastalığın etkenine göre ciddiyeti de değişmektedir.

Yetersiz tedavi edilen çocuklarda akciğer apsesi ya da akciğer zarında sıvı toplanması gibi komplikasyonlar gelişebilir.

Kaynak:

Pumed’de yayınlaşmış 3 farklı makaleden hazırlanmıştır.

• Europan journal of Pediatrics chilhood community pneumonia, 2024
• Pediadtric radiol Guidlines for the use of chest radipgraphs in boomunity- acquired pneumonia in children and adolescents, 2017
• Annals of medicine, laboratory diagnosis ant treatment of mycoplasma pneuoniae infenction in children: a review, 2024

Sağlıkla kalın

Uzm. Dr. Ayşe Sibel Tuğral

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı – Kocaeli