TUVALET EĞİTİMİ NE ZAMAN VE NASIL BAŞLAMALI?

TUVALET EĞİTİMİ NE ZAMAN BAŞLAMALI?

Öncelikle tuvalet eğitimi için belirlenmiş sabit bir yaş yoktur. Her çocuğun kendini hem fiziksel hem de duygusal olarak tuvalet eğitimine hazır olduğu yaş farklıdır.  Bazı çocuklarda bu 18. ay kadar erken olabilir. Bazı çocuklarda bu 2.5 hatta 3 yaşına kadar uzayabilmektedir. Bizim ülkemizde tuvalet eğitiminin tamamlanması ortalama 2 yıl 8 aydır.

Ama tüm yaş gruplarında tuvalet eğitimine başlamak için en önemli kriter çocukta hazır olma emarelerini görmektir. 

Sadece 18 ay – 2 yaş arası dönemde hazır olma emarelerini görsek bile direk çocuktan talep olmadıkça tuvalet eğitimi başlanması önerilmez. Çok nadiren de olsa bazı çocuklar 18. aydan sonra direkt çişini ve kakasını tuvalete yapmak istediğini beyan edebilir. Böyle bir durumda ilk denemelere 18. aydan sonra başlanır. Ama böyle bir talep yoksa en az 2. yaş beklenmeli. Sonrasında da çocuğu gözlemleyerek hazır olma emareleri var mı kontrol edilmelidir.

TUVALET EĞİTİMİNE HAZIR OLMA EMARELERİ

1. Çocuğunuzun bezi gün içinde ara ara en az 1,5 saat kuru kalıyor mu?
2. Sabah uyandığında kuru bez aldığınız oluyor mu?
3. Çocuğunuz bezine kaka yaptığı sırada oyun oynamayı bırakıyor mu?
4. Çocuğunuz kaka yaparken saklanma ihtiyacı var mı? Masa altına saklanma, koltuk arkasına saklanma gibi…
5. Çocuğunuz; yürümeyi ve koşmayı öğrenmenin heyecanını atlattı mı? Oturup oyuncaklarla oynarken eğleniyor mu?
6. Çocuğunuz; çişini ya da kakasını yaptığı sırada bunun farkına varıyor mu?
7. Çocuğunuz tuvalete gitmesi gerektiğinim sinyallerini veriyor mu?
8. Çocuğunuz; ayakkabıları, ceketleri, kitapları vb. oldukları yere koymayı seviyor mu?
9. Çocuğunuz da sizi taklit davranışları başladı mı? Yemek pişirmenizi, tıraş olmanızı ya da alışveriş yapmanızı taklit ediyor mu?
10. Çocuğunuz; tuvalete bebekler ya da oyuncak hayvanlar koyuyor mu?
11. Çocuğunuz; sizin tuvaletinizi yapmanızı izlemek için sizi tuvalete kadar takip ediyor mu?
12. Çocuğunuz; tuvalete oturmaktan korkmayıp kendini rahat hissediyor mu?
13. Çocuğunuz günlük rutinin bir parçası olarak günde iki kez tuvalete oturmak istiyor mu?

Eğer bu 10 soruların çoğuna cevabınız evet ise tuvalet eğitimine hazır demektir.

Tuvalet eğitimlerindeki başarısızlığın en sık nedeni toplum baskısı ile henüz çocuk hazır olmamasına rağmen annenin toplum baskısına dayanamayıp yola çıkmasıdır.

Bu tarz çocuk hazır olmadan yola çıkıldığında aşırı kaka tutma buna bağlı makat çatlakları, sonrasında çatlak ağrısı nedeni ile çocuğun kakasını yapmak istememesi dolayısı ile ağrının oluşturduğu travma. Ağrının neden olduğu tuvalet korkuları, kaka tutmanın artması ile çatlağın daha da kronikleşmesi ve kronik kabızlık ve çıkmaz sokağa doğru giden kötü bir yoldur.

Çocukluk dönemi kronik kabızlıkların başlangıç hikayesinde genellikle hep aynı cümle kurulur. Bezi attığımızdan beri ya da tuvalet alışkanlığını kazandığımızdan beri kabızlık çekiyoruz. Dolayısı ile tuvalet eğitiminde yola nasıl çıktığımızdan belki de daha önemli soru ne zaman çıkılması gerektiğidir. Ve bununla ilgili tek kriter çocuğumuzu iyi gözlemleyip, hazır olma emarelerini görmek ve toplum baskısına aldırış etmemektir.

ÇOCUĞUM TUVALET EĞİTİMİNE HAZIR MI?

Fiziksel açıdan hazır olma…

Fiziksel açıdan hazır olmak ile kastedilen çiş ve kakayı tutmayı sağalacak kadar sinir doku ve kas dokunun gelişmiş olmasıdır. Çocuğun kasılarak tutmayı sağlayan kasları gelişmedikçe tuvalet eğitimi başlanamaz. Kaslar eğitime başlanacak kadar güçlü olduğunda çişi ve kakayı normal zamanda tutup, zamanı geldiğinde de tuvalete bırakacak kadar güçlüdür.

Peki fiziksel olarak hazır olduğunu nasıl anlarız?

• Gün içinde kuru bezler alıyor musunuz? Örneğin bezinin 1,5 saat kadar kuru kalıp kalmadığına dikkat edin. Bu mesane kaslarının geliştiğini gösteren ilk adımdır.
• Çocuğunuz oyun oynarken kaka yapmaya başladığında bunu fark edip oyun oynamayı bırakıyor mu? Eğer bunu yapıyorsa vücudunda bir şeyler olduğunu biliyordur.
• Çocuğunuzda kaka yaparken saklanma ihtiyacı var mı? Odasına gidiyor ya da koltuğun arkasına saklanıyorsa barsak kaslarının gelişiminde ve bu kasları kontrol etmede ilerleme kaydetmiştir.

Sosyal Açıdan Hazır Olma…

• İlk olarak çocuğunuzu tuvaleti kullanması için onu cesaretlendirin.
• Tuvalete lazımlık koyun ve oturması için cesaretlendirin.
• Başlangıç için bezini çıkarmaya uğraşmayın ve bir başarı göstermesini beklemeyin
• Sadece lazımlığa oyun gibi oturmaya çalışsın
• Lazımlıkta otururken konuşun ve bu zamanı birlikte eğlenerek geçirin
• Cesaretlendirici cümleler kurun “sen de bir gün bizim gibi tuvaleti kullanacaksın’’ gibi
• Bazı çocuklar lazımlık yerine direk tuvaleti deneyimlemek isteyebilir. Eğer çocuğunuzda böyle bir istek varsa klozete takabileceğiniz bir klozet adaptör alın.
• Tuvaletini yaparken oynaması için oyuncaklarını ve bebeklerini lazımlık sandalyesine koyabilirsiniz. Çocuklar oyun sırasında tuvaletini yapmayı öğrenirler.
• Eğer oyuncağı kazara tuvalet zeminine düştü ise oyuncağı sakin bir şekilde alın ve oynamasına izin verin.
• Sosyal hazırlığın bir diğer işareti taklit etmedir. Çocuğunuzun taklit etme becerisi varsa tuvalet eğitimi için uygun bir zamandır

Zihinsel Açıdan Hazır Olma…

Çocuğunuzun beyniyle vücudu arasında ‘’tuvalete gitmesi gerektiği’’ konusunda bağlantı kurması tuvalet eğitimine zihinsel olarak hazır olduğunu gösterir çişini ve kakasını yaparken bunu sözlü bir şekilde belirtmek uygun kelime dağarcığı ve sözel ifade becerisine aittir.

Zihinsel olarak hazır olma üç aşamada gerçekleşir.

İlk adım: Çişini ya da kakasını yaptığının farkında olmasıdır. Kelimelerle ya da vücut dili ile bezini kirlettiğini ya da ıslattığını ve altının değiştirilmesi gerektiğini belirtir.

İkinci adım: Çişini ve kakasını yapmaktayken bunu farkında olmasıdır; “Anne kakamı yapıyorum, çişimi yapıyorum’’ gibi.

Üçüncü adım: Çocuğunuzun tuvalete gitme ihtiyacı duymasıdır. Belli şeylerin özel yerlere ait olduğunu anladığı zaman, çişin ve kakanın da tuvalete gitmesi gerektiğini anlayacaktır.

Duygusal Açıdan Hazır Olma…

Tuvaleti kullanma zamanının geldiğine karar verecek olan sadece çocuktur.

Çocuğun duygusal açıdan hazır olması için korkularının kabul edilmesi, bunun çocuğun vücudu olduğu ve asıl gücün onda yattığı anne ve babası tarafından saygıyla karşılanmalıdır.

Tuvalete çiş ve kaka yapmak bazı çocuklar için korkutucu olabilir. Tuvalete düşmekten, üstlerine sifon çekilmesinden ya da kakanın düşmesinden ve kaybolmasından korkabilirler.

Bu yaş grubunda ki bir çocuğun kakaya bakış açısı vücuduna ait bir parçadır.

Dolayısı ile kakanın kendi vücudundan ayrılıyor olması ve düşmesi onun bakış açısı ile kendine ait bir parçanın kendinden kopmasıdır. Birçok anne tuvalet eğitimi talebinin çocuktan geldiğini ama yaptığı kakayı gördükten sonra çocuğun ağlamaya başladığını ve sonrasında da tuvalet eğitimini reddettiklerini söyler.  Öncelikle süreci iyi anlatmak ve halen korku varsa ve çocuk isteksizse zorlamadan ertelemek en doğru yaklaşımdır.

Tuvalete gitme konusundaki duygusal güç mücadeleleri tuvalet eğitimini zorlaştırır ve verimliliğini azaltır.

Duygusal hazırlığın gelişimine yardımcı olmanın yolu, iki yaşından itibaren onu günde iki defa lazımlık sandalyesine bezi ile beraber oturtmaya başlamaktır. Bu günün belirli iki zamanında olmalıdır. Örnek vermek gerekirse kahvaltıdan sonra ve yatmadan önce gibi. Başlangıç döneminde çocuk tamamen giyinik olabilir.  Burada amaç duygusal hazırlıktır unutmayın. Henüz tuvalet eğitimine başlanamamıştır.

Genel olarak sosyal, fiziksel ve zihinsel açıdan hazırlık duygusal hazırlıktan daha kolay oluşur.

Eğer çocuğunuz bezinden vazgeçecek olgunlukta değilse ya da eğitim konusunda direniyorsa   bu genellikle duygusal anlamda hazır olmadığı anlamına gelir. Bu durumda zorlamamak, geri çekilmek ve birkaç ay daha beklemek en uygun yaklaşımdır.

TUVALET EĞİTİMİNE NASIL BAŞLAMALIYIM?

Çocuğunuzun hazır olduğunu düşünüyorsunuz ve siz de bu eğitime hazırsınız. Ama nereden ve nasıl başlayacağınızı bilmiyorsunuz.

Tuvalet eğitimine başlarken en önemli şey zaman ayırabilmektir. Tuvalet eğitimi verirken ekstra bir enerjiye ihtiyacınız olacak bu nedenle çocuk kadar sizin de bu eğitime hazır olmanız gerekiyor.

Çevrenizin ya da arkadaşlarınızın sosyal baskısı nedeni ile başlamış olmak adına başlamayın.

Lazımlık sandalyesi ya da klozet adaptörü edinin. Çocuğunuz la birlikte alışveriş yapıp onu özendirecek külotlar alın.

Birinici aşama: Denemeler yapmak

Bu süreçte çocuklar tuvaletini yapmayı birçok defa prova etme fırsatına ihtiyaç duyarlar.

Çocuğunuzu tuvalete alıştırmak için iki rutin zaman seçin ve bu zamanlara bağlı kalın

Tuvalete yapılan bu rutin ziyaretler giyinmeden önce, kahvaltıdan sonra, akşam yemeğinden sonra ya da yatmadan önce gibi olabilir.

Çocukta istek yoksa başlangıçta kıyafet ile oturmalara deneyimleyebilirsiniz.  Bu aşamada çocuğun tuvaleti yapmasını beklemiyoruz unutmayın.

Bu sadece bir antrenman ve tuvalete gitmeyi günlük rutininize dahil etme çalışması.

Çocuğunuza klozete oturmak istiyor musun diye sormayın. Çocuğunuz normal olarak hayır diyecektir. Bunun yerine sağlam ve net bir tavır sergileyin. Çocuğunuz biraz isteksiz olsa bile tereddüt etmeyin, kendinizden emin bir şekilde ilerleyin.

Bir hafta geçti ama halen hiç yol alamadınız ve oturmaya direniyor geri adım atın biraz bekleyin lazımlığa oturma egzersizlerini 1 ay gibi bir zaman sonra tekrar deneyin.

Ama çocuğunuzdan direk tuvalete gitme isteği varsa ilerleyin

İkinci aşama: Bez olmadan lazımlığa oturma zamanı

Çocuğunuz günde 2 defa rutin lazımlıkta oturma alışkanlığı edindikten sonra artık bezini çıkarın.

Bir başarı göstermesini beklemeyin ama cesaretlendirici olun.

‘’Bir gün sen de aynı bizim gibi çişini ve kakanı tuvalete yapacaksın’’ gibi cümleler kullanın.

Çocuğunuz 2-3 yaş döneminde her şeye itiraz ettiği gibi bu duruma itiraz edecektir. Bu normal ve normal olduğunu bilin.

Siz kararlı ve tutarlı davranmaya devam edin, sert ve acımasız davranmayın. Unutmayın bu süreçte siz sadece ona rehbersiniz.

Üçüncü aşama: Külot kullanımı

Bezi olmadan tuvalete oturma  rutinleri oturduktan sonra gün içinde 2’şer saat olacak şekilde başlayarak külot giydirme deneyimlerine başlayın.

Bu süreç içinde kaçırma şeklinde tuvalet kazaları olabilir. Kazaları sakin karşılamak, olabileceğini henüz öğrenme aşamasında olduğunu söylemek ve azarlamamak önemlidir.

“Bir daha çişin ya da kakan geldiğinde bana söyle seni tuvalete götüreyim gibi ifadeler kullanın”

Bir kez eğitim başladığında kazalara hazırlıklı olun ve bu kazalardan korkmayın.

Tuvalet Eğitiminde Başarı İçin Tavsiyeler

• Sadece tuvalet eğitimi başladığınız döneme ait olmak üzere sıvı tüketiminin azaltılması mesanesini daha kolay kontrol etmesini sağlar. Sadece bu dönem için bir miktar azaltabilirsiniz. Ama öğrenir öğrenmez sıvı alımını arttırın.
• Asitli gıdalar portakal, mandalina vb. idrar kaçırma ihtimalini arttırır eğitime başladığınızda bu gıdalara biraz ara verin
• Tuvalet eğitimin ilk başladığınızda gün içinde kaka ya da çiş var mı gibi sorularak sorarak tuvalete yönlendirebilirsiniz. Ancak zamanla daha geride durun ve sizin hatırlatmalarınız olmadan tuvalet eğitinin sorumluluklarını almasını sağlayın.
• Bu dönemde çıkarması zor kıyafetler giydirmeyin. Sizden olabildiğince az yardım alarak çıkarabileceği kıyafetler seçin. Unutmayın bu dönem aynı zamanda her şeyi ben kendim yaparım dönemidir kendisinin yapıyor olması cesaretini ve özgüvenini arttırıyor olacaktır
• Çocuklara tuvalet alışkanlığı kazandırılırken temizlik kurallarını da öğretin. Tuvaletini yaptıktan sonra önce sifonu çekip sonra ellerini yıkamayı öğretin.
• El yıkama kısmı zor olabilir burada en etkili yöntem birlikte el yıkamaktır.
• Tuvaleti çocuğunuz için eğlenceli bir yer haline getirmek için yaratıcılığınızı kullanın
• Tuvalet eğitimi verirken bez atma döneminde külot giydirildiğinde “çişini tut ya da kakanı tut’’ gibi ifadeler kullanmayın.
• Bu yaş grubunda zaman kavramı yoktur ne demek istediğinizi anlamayıp hep tutması gerektiğini düşünecektir. Bu nedenle günlerce kakasını tutan ve buna bağlı eğitimi ile beraber başlayan kronik kabızlık hikayeleri çoktur.
• Dışarıya çıkarken “gitmeden önce çişin kakan varsa yap orada bana çiş, kaka var deme” gibi ifadeler ya da çocuk ev dışında  tuvalet ihtiyacının olduğunu söylediğinde “Tut iki dakika sora eve gideceğiz’’ gibi ifadeler  çocuğunuzun bilinç altında ev dışındaki tuvaletler mümkün olduğunca kullanılmamadır gibi algılanacaktır.  Bu durum özellikle okul yıllarında ve sorasında iş yaşamında gün boyu çiş ve kaka tutma olarak sonlanınki kronik kabızlık ve tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonun en önemli sebeplerindendir.

BAŞLAMA KONTROL LİSTESİ

ÇOCUĞUNUZ FİZİKSEL, DUYGUSAL, SOSYAL VE ZİHİNSEL OLARAK HAZIRSA;

• Eğitime başlamak için yoğun hayatınızdan bir dilim ayırın
• Çocuğunuzu külot almaya götürün
• Lazımlık sandalyesi alın
• Günde iki kez bezi bağlı olarak lazımlıkta oturma antrenmanı yapmak (bu aşama sadece hiçbir şekilde tuvalete ilgisi olmayan çocuklarda önerilir)

Eğer çocuğunuz iş birliği yapıyorsa antrenman zamanlarında tuvaletini yapmasını beklemeden bezini çıkarın.

Çocuğunuz iş birliği yapmaya devam ediyorsa, 3 seçenekten biri ile devam edin

1) Yarı Zamanlı Lazımlık Eğitimi

Tuvalete oturup çişini ya da kakasını yapmaya başladı ise gün içinde iki saatlik periyotlarla külotunu giydirin. Birinci saatin sonunda tuvalete götürün çiş ve kakasını yapması için uğraştırın. Külot giydiği bu süreçte kuru kalıyor ve tuvalete oturttuğunuzda da çiş ve kakasını yapıyorsa külotlu durduğu zamanları yavaş yavaş uzatın.

2) Çocuğun Seçimi Metodu

Çocuğunuza her gün külot ya da bez için seçim şansı tanıyın.  Her gün külotlu olduğu zamanlarda ki kazaları sayın ve not alın giderek azalıyorsa bezli zamanları azaltın ve bezi atın

3) Tam Zamanlı Lazımlık Eğitimi

Ebeveyn çocuğun tam zamanlı, külotla geçmek için hazır olduğunu hisseder. Değişime bir hafta kala onunla konuşur çocuğunu hazırlar ve belertilen günde eğitime başlar.

Ebeveyn kazalara hazırlıklıdır, paniğe kapılmaz, çocuğunu kaza sırasında azarlamaz.

EĞİTİM PLANINIZ BAŞARISIZ OLDU:

Çocuğunuzun fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal açıdan hazır olduğunu düşündünüz, siz de hazırsınız ve eğitime başladınız ama çocuğunuz bu duruma hazır olmayabilir.

Mücadeleler ve kazalarla geçen bir haftanın sonunda hiçbir şekilde yol alamadınız ya da hiçbir şekilde tuvalet eğitimi ile ilgilenmiyor. Geri çekilin yeniden bezini bağlayın ve birkaç ay sonunda tekrar deneyin.

Bu süreçte konuyu sürekli gündemde tutmayın, denedik ama başarısız olduk gibi ifadeler kullanmayın. Tam tersine birisi sorduğunda ‘’hazır olduğunda tekrar deneyeceğiz’’  ‘’şu an  hazır değil’’ gibi ifadeler ile onun yanında olduğunuzu hissettirin.

TUVALETTEKİ BAŞARIYI ENGELLEYEN OLUMSUZ TEPKİLER

• “ARTIK BEZ GİYMEK İÇİN ÇOK BÜYÜKSÜN’’ GİBİ AZARLAMAK VE AŞAĞILAYICI İFADELER KULLANMAK
• “ARKADAŞIN KÜLOT GİYİYOR VE SENDEN KÜÇÜK” GİBİ KIYASLAMALAR
• “YİNE Mİ ALTINA YAPTIN? NİYE SÜREKLİ BÖYLE YAPIYORSUN?” GİBİ İFADELER
• “SEN HALA BEBEK MİSİN?’’ GİBİ YAKIŞTIRMALAR
• ÇOCUĞUNUZ İSTEDİĞİNİZ GİBİ İLERLEMİYOR DİYE İĞRENMİŞ YA DA HOŞNUTSUZ GÖRÜMEK
• “BÜTÜN ARKADAŞLARIN ÖĞRENDİ BİR TEK SEN ÖĞRENEMEDİN’’ GİBİ İFADELER

Başarınızı arttırmayacağı gibi çocuğun daha da geriye gitmesine neden olacaktır.

Sağlıkla kalın

Uzm. Dr. Ayşe Sibel Tuğral

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı – Kocaeli