Kabızlık, gastrointestinal sistemde gaitayı ilerleten hareketlerin yavaşlaması ya da dışkılama sürecine ait bir bozukluğa bağlı olarak seyrek ve katı dışkılamadır. Tanım olarak haftada 2 kereden az dışkılama kabızlık olarak adlandırlır. Bunun yanı sıra dışkılama sıklığında sorun yoktur; örneğin çocuk her gün kakasını yapabiliyordur ama dışkılama çok sert, çok kalın ya da keçi pisliği şeklinde tane tanedir, bu da kabızlıktır.
Kabızlık sebepleri genel olarak yaşa göre değişim göstermektedir. Tüm bebeklerde ilk 3 ayda dışkılama sayısı fazladır. Örneğin yenidoğan bir bebek günde 8-10 defa olacak şekilde yumuşak dışkılama yapar. Ancak yenidoğan döneminden sonra günlük dışkı sayısı azalmaya başlar. Özellikle 3. ay civarında 7-10 günü hatta nadiren 14 günü bulabilen gaita çıkışının olmadığı uzamış dönemler olabilir. Böyle bebeklerde kilo alımı yeterli ise, ciddi karın şişliği yok ise, her zamanki bebek kusmasından daha fazla ve özellikle safralı olan kusma yok ise bir şey kullanmaya gerek yoktur. Bebekte bir sıkıntı olmadığı ve her şeyin yolunda olduğu bir çocuk doktoru tarafından doğrulandı ise beklemek ve hiçbir şey kullanmamak en doğru olandır. Toplumumuzda böyle bebeklerde makatın gliserin fitiller ya da pamuklu zeytinyağlı çubuklar ile uyarılarak dışkılamanın sağlanmaya çalışılması en büyük hatalardan biridir.
Kabızlık sebepleri arasında genetik yatkınlık önemli sebeplerdendir. Örnek olarak kabızlık problemi olan süt çocuklarının da anneleri genel olarak kabızdır. Bunun sebepleri arasında genetik yatkınlık kadar bebeğin mikrobiyata adı verilen barsakların iç yüzünü döşeyen iyi huylu mikroplarımızdan oluşan florasının anne florasına çok benzer olması ve ilk floramızın anne florası tarafından oluşturulmasıdır.
İlerleyen dönemde özellikle 6. aydan sonra başlayan kabızlık problemlerinde en büyük nedenler; ek gıdaya hatalı gıdalarla başlanması, ek gıdaya hızlı geçilmesi gibi nedenlerdir. Bu dönemde özellikle aile ek gıdaya geçiş ile başlayan kabızlık problemlerinde takip eden çocuk hekim ile hızlı diyaloğa geçtiğinde beslenme tekrar düzenlenerek problem hızla çözülebilmektedir.
Kabızlığın en çok görüldüğü 1-4 yaş arasında yine lifli gıdalardan fakir beslenme, çok yoğun inek sütü alımı, tuvalet eğitimine erken başlama, tuvalet eğitimine zorlama ya da eğitim sırasında verilen cezalar, aile içi sorunlar gibi nedenler vardır.
Genel olarak kabızlık problemlerinin en inatçı olduğu hem takip eden doktoru hem de aileleri en çok zorlayan kabızlık problemi olan çocuklar bu gruptadır. Bir şekilde ailesel yatkınlık, yediği bir gıda, tuvalet eğitimine erken başlama ya da azarlama gibi bir neden sonrasında kakanın tutularak sertleşmesi ve buna bağlı dışkılama sırasında anüste oluşan bir çatlak her şeyin başlangıcı olarak kabul edilir. Bu çocuklarda genel olarak kabızlığa sebep olabilecek altta yatan herhangi bir sebep yoktur. Ama bu sert dışkılama sırasında duyulan ağrı ve oluşan çatlak çocukta yoğun olarak kaka tutmaya sebep olur.
Normal şartlarda anal kanal olarak bilinen anüsten önceki son bölüm kaka bulundurmaz. Barsakların ileri doğru hareketi ile bu normalinde kaka bulunmayan bölgeye doğru kakanın hareketi çocukta kaka yapma ihtiyacı ile ıkınmayı başlatır. Ancak daha önceye ait ağrılı dışkılama anısı olan çocuk tekrar aynı ağrıyı duymamak adına kakayı tutmayı tercih edecektir. Bu durum barsak hareketlerinin daha da yavaşlamasına, tutulan kakanın daha da sertleşmesine neden olurken, normalinde boş olması gereken anal kanalın hemen her zaman kaka ile dolu olmasına sebep olur ki bu durum kaka geldi hissinin ortadan kalkmasına ve dolayısı ile ıkınma ihtiyacının kaybolmasına neden olmaktadır. Daha da sertleşen kaka ağrılı dışkılamayı daha da arttırarak tutmayı daha da arttırmakta ve tam bir kısır döngü yaşanmaktadır.
Kabızlığın bu formu fonksiyonel kabızlık olarak bilinir ki çocuklarda kabızlığın en sık sebebidir. Bu durum genelde tuvalet eğitimi almış çocuklarda kaka kaçırma (enkoprezis) ile biliktedir. Kaka kaçırmanın eklendiği çocuklarda çocuk kaka kaçırdığının farkında değildir, annesi tarafından sorulduğunda farkında olmadığını söyler ki gerçekten farkında değildir. Bu çocuklar kaka kaçırdıklarını kendilerini koklayarak anlamaya çalışırlar ki ciddi sosyal problemlere neden olur.
Ben bu yazımda daha çok kabızlığın sık sebepleri hakkında bilgi vermeye çalıştım. Kabızlıkların %90’ında altta yatan hastalık yoktur. Ancak %10’luk bir bölüm vardır ki kabızlığa sebep olabilecek bir hastalık ile birlikteliği vardır.
Sonuç olarak kabız olan çocuklarda çocuğun öncelikle bir çocuk hekimi tarafından değerlendirilip altta yatan bir sebep olup olmadığına karar verilmesi sonrasında tedaviye başlanması en doğru olan yaklaşımdır.
Sağlıkla kalın
Uzm. Dr. Ayşe Sibel Tuğral
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı – Kocaeli
