Travmatik yaşam olayları ve çocuklarda travma;
İnsan yaşamını fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan ciddi biçimde tehdit eden, güvenlik ve kontrol algısını zedeleyen, bireylerde yoğun kaygı, korku ve çaresizlik duyguları uyandıran zorlu ya da örseleyici olayları tanımlamak için kullanılır.
Doğal afetler (deprem, sel, fırtına, yangın vb.), salgın hastalıklar (COVID-19 vb.), uzun süreli hastalıklar (kanser, yanık tedavileri, zorlu ameliyatlar vb.), çeşitli kaza ve yaralanmalar (nükleer kazalar, trafik kazaları vb.), savaşlar, terör olayları, zorunlu göçler ve mültecilik, toplumsal şiddet olayları (soygun, silahlı saldırı, taciz, yağmalama vb.), aile içi, şiddet fiziksel, cinsel ya da duygusal ihmal ve istismar, boşanma, akran zorbalığı gibi şeyler, aileler ya da toplumları derinden etkileyen çok çeşitli olaylar travmatik yaşam olaylarına örnek olarak gösterilebilir.
Travmatik yasam olayları karsısında, gelişimsel özelliklerine bağlı olarak, aile üyelerinin birbirinden farklı stres tepkileri göstermesi olağan bir durumdur. Özellikle çocuk ve ergenler, aile içindeki yetişkinlere göre yaşadıkları stresi farklı biçimlerde gösterebilirler. Başka bir deyişle, çocuk ve ergenlerin bilişsel(zihinsel) gelişimleri hâlâ devam ettiğinden olgunlaşmamışlardır. Bununla birlikte, her konuda duygularını yönetmeyi henüz bilememekte, duygularını söze dökme konusunda sınırlılıklar yasamakta ve yaşıtlarından farklı algılanmaktan kaçınmaktadırlar. Dolayısıyla çocuk ve ergenlerde gözlemlenen psikolojik travma belirtileri yetişkinlere göre farklılık gösterebilir. Bu nedenle aile içinde çocuk ve ergenlerde gözlemlenebilecek çeşitli travmatik stres tepkilerine duyarlı olmak çok önemlidir. Bu sayede, aile üyelerinin neler yasayabilecekleri anlaşılabilir, aile içindeki iletişim çatışmaları engellenebilir, yanlış anlaşılmaların önüne geçilebilir. Aile içi güven duygusu artırılabilir ve ailenin işlevselliği artırılabilir.
Zorlu yaşam olayları karşısında çocuklarda travma ve ergenlerde görülebilecek psikolojik travma belirtileri nelerdir?
Çocuklarınızda gözlemlediğiniz bu ve benzer belirtilerde zamanla herhangi bir azalma olmuyorsa ya da bu belirtilerin sıklığı ve şiddeti giderek artıyorsa, psikolojik yardım almak en sağlıklı çözüm yolu olacaktır. Bu süreçte çocuklarınızın okulundaki psikolojik danışma ve rehberlik servisine ya da bulunduğunuz yerdeki rehberlik ve araştırma merkezine de başvurabilirsiniz.
Çocuk ve ergenlerde gözlemlenen psikolojik travma belirtileri
0-5 Yaş Aralığı Çocuklarda Travma
- Sürekli ağlama ya da ağlamaklı olma
- Aşırı huzursuzluk ve sinirlilik
- Aşırı ürkeklik ya da korkuların başlaması (yalnız kalma, karanlık, hayaletler)
- Öfke nöbetleri geçirme ya da saldırganlık davranışları
- Sürekli kabuslar görme
- Ebeveynlerin yanından hiç ayrılmak istememe
- Karın ağrısı ya da baş ağrısı gibi fiziksel şikayetler
- Yeniden parmak emme ya da geceleri alt ıslatma
- Yaşıtlarına göre aşırı hareketli ya da hareketsiz olma
- Oyunlarda sürekli travmatik olayı canlandırma /yaşama
- Sürekli yaşananlara dair abartılı hikayeler anlatma
6-12 Yaş Aralığı Çocuklarda Travma
- Sürekli tedirgin ya da panik olma
- Dikkatini bir şeye verememe
- Aşırı güvensiz olma
- Sürekli üzgün olma
- Öfke, gerginlik, sinirlilik, huzursuzluk
- Asılsız korkular geliştirme
- İçe kapanma, herkesten ve her şeyden uzaklaşma
- Karın ağrısı ya da baş ağrısı gibi fiziksel şikayetler
- Okul problemlerinde artış
- Uyku sorunları yaşama
- Yaşıtlarından daha fazla ya da daha az yemek yeme
- Yaşıtlarıyla ya da yetişkinler ile kavga etme
- Sürekli kendini suçlama ya da aşırı umursamazlık,
- Davranışsal gerileme (karanlıktan korkma, parmak emme, tuvalet problemleri)
- Sürekli korkutucu olaylar ya da düşüncelerden söz etme
13-18 Yaş Aralığı Çocuklarda Travma
- Uyku problemleri
- Sürekli travmatik olaydan söz etme ya da bu olay hiç olmamış gibi davranma
- Aşırı alıngan ya da öfkeli olma
- Sürekli yorgun olma
- Aile ve arkadaşlarından uzaklaşma
- Gelecek ile ilgili sürekli umutsuz konuşma
- Sürekli yalnız kalmak istemek
- Sevdiği şeylerden artık zevk almama
- Herkesle kavga etmek
- Sorunlu davranışlar sergilemeye başlamak
- Okul problemlerinde artış
- Sürekli kurallara karşı gelme
- Riskli davranışlarda artış
- Tütün, alkol ya da madde kullanmaya başlama
Psikolojik sağlamlık; “yaşamdaki zorlu deneyimler karşısında ruh sağlığını koruyabilme ve yaşam kalitesini ya da iyilik halini sürdürebilme” anlamına gelmektedir.
Başka bir deyişle ‘’travmatik yaşam koşulları karşısında yaşanan riskli sürece sağlıklı bir şekilde uyum göstermeyi ve etkili bir şekilde yeniden toparlanmayı” ifade etmektedir.
Ailede psikolojik sağlamlık ise zorlu yaşam olayları karşısında aile üyelerinin;
- Birbirlerine ilgi, anlayış ve şefkat göstermelerini
- Birbirlerine destek vererek aile içindeki güven duygusunu arttırmalarını
- Ailenin güçlü yönlerini kullanarak sağlıklı çözüm yolları geliştirmelerini
- Kısa süre içinde toparlanarak aile birliğini yeniden inşa etmelerini
- Risk altında dayanıklı kalmayı başarmalarını ifade etmektedir
Sağlıklı bir aile yaşamı olası riskler karşısında aile üyelerinin kişisel psikolojik sağlamlılığını da arttıran oldukça önemli bir koruyucu faktördür.
Ailede psikolojik sağlamlılığı korumak ve geliştirmek
- Bilimsel, somut ve gerçekçi bilgiler edinin: kaynağı belli olmayan ya da alanında etkin olmayan kişi ya da kurumlar tarafından sunulan bilgilere itibar etmeyin
- Medyayı sağlıklı kullanın: yaşanan travmatik olay ilgili haberleri 7/ 24 aralıksız ve aşırı şekilde takip etmekten, sürekli tekrarlayan görüntüleri ve tartışmaları izlemekten kaçının. Çocukların ve aile üyelerinin medyayı sınırlı düzeyde ve sağlıklı kullanmalarına özen gösterin.
- Edindiğiniz doğru bilgileri aile üyeleri ile paylaşın
- Edindiğiniz bilgileri paylaşırken aile üyelerinin gelişimsel özelliklerine dikkat edin, aile içindeki, çocukların bile 5 yaş, altı, 5-12 yaş aralığı, ergen yaş gruplarına göre durumu anlama değerlendirme ve ele alma şekilleri farklı olabilir.
- Aileniz ile bilgi paylaşırken çocuklarınızın soru sormasına izin verin
- Aile içindeki günlük aktivitelerin ve rollerin sürdürülmesine özen gösterin
- Aile içindeki herkesin yaşına uygun düzeyde sorumluluk almasını sağlayın
- Yaşanan tüm zorluklara rağmen ailenizle birlikte vakit geçirin ve eğlenceli şeyler yapın
- Aile içi iletişimi arttırın
- Duygulara odaklanmaya özen gösterin: psikolojik sağlamlılığı olan ailelerin bir diğer özelliği aile üyelerinin yaşadıkları olumlu ya da olumsuz duyguları birbirine sağlıklı şekilde ifade edebilmeleridir,
- Ailede güven duygusunun gelişmesine destek olun
- Çözüm odaklı problem çözme stratejileri kullanın
- Tutum ve davranışlarınızla aile üyelerine örnek olun
- Kendinize zaman ayırın
- Uzmana başvurun
Sağlıkla kalın
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı – Kocaeli
