İshal tıbben tanım olarak çocuğun günlük dışkı miktarının artmasıdır. Artmış miktar bir yaş altı çocuklarda 10 g/kg/gün ve üzerinde kaka miktarı, daha büyük çocuklarda ise 200 mg/kg/gün ve üzeri olarak tanımlanır.
Ama tabi ki bir ebeveynin çocuğunun ishal olduğunu anlaması için bu matametiksel değerlere gerek yoktur. Çocuğun kaka sayısının artması ve her zaman olağandan daha sık, daha bol miktarda ve daha sulu kıvamda kaka yapıyor olması ishal olarak tanımlanır.
Yalnızca sık dışkılama var ama dışkı sulu değil ve günlük miktar artmadı ise bu durum ishal tanımına uymaz. Bu durum sık dışkılama olarak tanımlanır.
Büyük çocuklarda gün de üçten fazla sulu dışkılama ishal olarak kabul edilir.
Bir yaş altı özellikle anne sütü le beslenen bebeklerde bu durum farklıdır.
Yenidoğan bir bebek günde ortalama 3- 5 defa dışkılar ve bu durum normal kabul edilir. Bu sayı 3-15 günler arasında günde 8-10 defayı bulabilir. Bu durum geçiş kakası olarak adlandırılır. Bundan sonraki dönemde kaka sayısı 2-3 civarında değişir. Ama bazı anne sütü alan bebeklerde bu sayı daha fazla olabilir. Her zamanki kakaya göre daha sık ve daha sulu dışkılaması var ise bebe ishal olarak tanımlanır.
İshal her yaşta çocuğun sağlığı için risk oluşturmakla beraber ilk 2 yaş çok daha risklidir.
Bu yaş grubunda ishal diğer yaş gruplarına göre daha kolay gelişir. Bunun nedeni bu yaş grubunda barsak sistemi ek gıdalara yeni alışıyordur. Bu nedenle de dengesi hemen bozulur. Ayrıca bu yaş grubu henüz bağışıklığı gelişmediği için mikroplara daha açıktır.
Barsak enfeksiyonlarında genelde ishale kusma da eşlik eder. Bu durum sıvı ve tuz kaybının daha da artmasına neden olur.
Virüsler…
Gelişmekte olan ülkeler de 0-2 yaş arası akut ishallerin %50’sinden rota virus sorumludur.
İshale neden olan mikroplardan sadece bir kaç tanesinin kendisine spesifik ilaç ile tedavisi vardır. Halk arasında kanlı ishal diye bilinen amipli dizanteri ve shgella mikrobunun neden olduğu dizanteri ve salonella adını verdiğimiz mikroplar antibiyotik tedavisi gerektiren ve özel ilaçları olan mikroplardır.
Bunun dışında çocukluk çağı ishalleri birinci sırada rota olmak üzere viral kaynaklıdır. Artık hepimiz çok iyi biliyoruz ki virusların bir çoğunun spesifik bir ilacı yoktur.
Genel olarak aslında bir enfeksiyon olması nedeni ile ishal çocuklarda önce kusma ve ateş ile başlar ve aynı gün ya da ertesi gün ishal gelir.
Kusma, ateş ve ishal olmasına rağmen bu kliniğin nedeni çoğu kere viruslardır. Bu durum antibiyotik gerektiren bir durum değildir. Yapılması gereken tek şey destekliğici tedavidir. Aileler ilaç kullanılmadan sadece destekleyici tedavi (yani ateş düşürme ve bol su içme gibi öneriler) bekleme sürecinde biraz paniğe kapılırlar.
Oysa çoğu zaman viral barsak enfeksiyonlarında hastalık ortalama 2-7 günde kendiliğinden sonlanır.
Peki bu destekleyici tedavi ile neyi kastediyoruz.
Bir çocuk doktoru görüp muayene ve kaka tahlili ile viral kaynaklı olduğuna karar verdikten sonra en önemli şey çocuğun ishal ve kusma ile kaybettiği sıvıyı yerine koyabilmektir. Çok nadiren damardan sıvı tedavisi gerekir. Bu gereklilik ilk 2 yaşta daha fazladır.
İshalin başladığı ilk 48 saat içinde bir barsak probiyotiği başlanması ishalin süresini kısaltır.
Her ishalli kaka için 50 ml (yarım çay bardağı) günlük aldığı su miktarına ilave edilmedir. Örnek vermek gerekirse günde 2 su bardağı (400 ml) normal yaşamında su içen bir çocukta 5 kez ishalli kaka var ise bu iki su bardağı suyun üzerine 5 tane daha yarım çay bardağı su içmelidir ki ishal ile kaybettiği sıvı kaybını yerine koysun.
Beslenme özellikle önemlidir. Ağızdan gıda alımının devam ediyor olması ishalin iyileşme süresini kısaltır. Bununla birlikte beslenmede yoğurt, ayran, pirinçli gıdalar ağırlıkta olmalıdır. Meyvelerden muz genel olarak önerilir ama muz dışındaki meyveler barsak hareketlerini artırıyor olması nedeni ile ishali arttırır. Ayrıca sebzelerden patates bolca tüketilmelidir. Ama onun dışındaki sebzeler aynı şekilde barsak hareketlerinin artmasına neden olur, önerilmez.
Yağlı gıdalar bulantı kusma hissini arttırır. Bunun yanı sıra karbonhidratlar yani aşırı şekerli gıdalar ishali arttıracağından çok önerilmez.
Kaynak: Prof Dr Olcay Neyzi ve Prof Dr Türkan Ertuğrul. PEDİATRİ.
Sevgi ve sağlıkla kalın,
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı – Kocaeli
